Kjói (Stercorarius parasiticus)

Útbreiðsla

Kjói verpur á norðlægum slóðum allt í kringum hnöttinn. Hér verpur hann víða, yfirleitt í stökum pörum en sums staðar mjög þétt, þannig að unnt er að tala um byggðir. Kjóinn er alger farfugl sem dvelst sunnarlega í S-Atlantshafi að vetrarlagi (Sölvi Rúnar Vignisson o.fl. 2015).

Stofnfjöldi

Kjóastofninn var metinn gróflega upp úr 1970 og þá talinn 4.000−12.000 pör (Bengtson og Owen 1973) og hafa þær tölur verið settar fram með ýmsum hætti síðan. Takmarkaðar athuganir benda eindregið til þess að kjóum hafi fækkað á mikilvægum varpstöðvum, t.d. á Úthéraði (Halldór Walter Stefánsson 2014), en þar var stofninn metinn um 1.300 pör árið 2000 (Guðmundur A. Guðmunds­son o.fl. 2001). Athuganir á Mýrum frá 2006 benda til hins sama (Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn). Sandsílastofninn við Suðurland hrundi árið 2005 (Kristján Lilliendahl o.fl. 2013) og hefur það haft mikil áhrif á varp margra fuglategunda, þar á meðal kjóa sem t.d. urpu lítið eða ekkert við Markarfljót 2008−2014, þótt fuglarnir hafi mætt á óðul sín (Kristinn Haukur Skarphéðinsson o.fl. 2014). 

Dreifing og þéttleiki eftir vistlendum: Kjói er strjáll varpfugl um allt land (sjá kort). Varpþéttleiki er mestur í mosavist á láglendi (1,1 par/km²) þar sem finna má 29% varpstofnsins og í mýravistum á hálendi (0,3 pör/km²) þar sem um 10% stofnsins verpa  og eru það mikilvægustu búsvæðin. Reiknuð stofnstærð er 11.000 pör og eru 8.600 þeirra á láglendi (78%). Um 23% kjóastofnsins gætu orpið innan mikilvægra fuglasvæða (sjá töflu 2). Tekið skal fram að þetta mat byggir mjög lítið á mælingum úr þéttustu varpsvæðum kjóans.

Válistaflokkun

EN (tegund í hættu)

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 13,5 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 2005–2045

Kjóastofninn Íslandi hefur aldrei verið vel þekktur en ljóst er að kjóum hefur fækkað mikið á sumum lykilvarpstöðvum eins og á Mýrum, en miklu minna af kjóa varp þar á árunum 2006–2017 heldur en á árunum 1991–1995 (Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn) en tölulegar upplýsingar eru þó aðeins til fyrir seinna tímabilið. Kjóinn er langlífur fugl og er því viðmiðunartímabilið mjög langt eða 40 ár. Beinar talningar eða vísitölur ná aðeins til seinni hluta þess en þær benda m.a. til allt að 80% samdráttar í kjóavarpi á Úthéraði 2005–2016 (Halldór W. Stefánsson 2017) sem þýddi útdauða á þessu svæði á viðmiðunartímabilinu 2005–2045. Kjói ætti samkvæmt þessu að vera flokkaður sem tegund í bráðri hættu en er hér á grundvelli fremur takmarkaðra gagna flokkaður sem í hættu (EN, A4abc).

Viðmið IUCN: A4abc

A4. Fækkun í stofni ≥50% á einhverju 10 ára tímabili eða sem nemur þremur kynslóðum, hvort sem er lengra (í allt að 100 ár í framtíðinni) og verður tímabilið að ná bæði til fortíðar og framtíðar OG þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt eftirtöldum atriðum:(a) beinni athugun,(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni,(c) samdrætti á dvalar- eða varpsvæði, útbreiðslusvæði og/eða hnignun búsvæðis.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Kjói var ekki í hættu (LC).

Verndun

Kjói er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Samkvæmt reglugerð 456/1994 er heimilt að veiða kjóa í og við friðlýst æðarvarp á tímabilinu 15. apríl til 14. júlí.

Válisti

Úthérað er eina varpsvæði kjóa hér á landi sem gæti verið alþjóðlega mikilvægt (sjá töflu 1).

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 ii: heimsstofn/global = 3.750 pör/pairs (Bird­Life 2016)

B1 ii: Ísland = 480 pör/pairs; stofn/population: Evrópa (BirdLife 2016)

Myndir

Höfundur

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018