Vargsnigill (Arion vulgaris)

Útbreiðsla

Evrópa, norður til miðbiks Skandinavíu, Færeyjar, Alsír í N-Afríku, Falklandseyjar við S-Ameríku. Upprunninn á Íberíuskaga, þ.e. vesturhluta Spánar, Portúgal og S-Frakklandi, en tók að dreifast út þaðan á seinni hluta 20. aldar.

Ísland: Höfuðborgarsvæðið, Reykjavík, Kópavogur, Garðabær og Mosfellsbær, einnig Akranes, Hnífsdalur, Hofsós, Ólafsfjörður, Hveragerði, Heimaey og Höfn í Hornafirði.

Lífshættir

Vargsniglar finnast í húsagörðum og gróðrarstöðvum. Lífsferill tekur eitt ár. Kynþroska sniglar deyja á haustin en ungir sniglar, allt frá nýskriðnum úr eggjum til nær kynþroska grafa sig niður í jarðveg á haustin og leggjast í dvala. Þeir birtast á ný að afloknum vetrarsvefni, taka hraustlega til matar síns, ná kynþroska hver af öðrum eftir því sem á sumar líður og taka til við að tímgast. Vargsniglar verða með stærstu sniglum, allt að 15 cm langir, og eru mikil átvögl sem éta um hálfa þyngd sína á dag. Á matseðlinum er nánast allt lífrænt sem á vegi snigilsins verður. Skrautjurtir og matjurtir eru í hávegum hafðar. Hann hefur sérstakt dálæti á lyktarsterkum plöntum eins og kryddjurtum, laukum og flauelsblómum (Tagetes). Einnig étur hann hræ, hundaskít og aðra snigla. Vargsnigill getur tímgast án þess makast við annan einstakling og verpir um 400 eggjum. Viðkoma er því mikil við góðar aðstæður, þ.e. nóg fæðuframboð og góðan raka.

Almennt

Tegundin var löngum kölluð spánarsnigill (e. Spanish Slug), gekk undir fræðiheitinu Arion lucitanicus og var kenndur við Íberíuskagann. Síðar kom í ljós að greining þessa óargadýrs sem fór um eins og eldur í sinu úr suðri norður og austur um lönd Evrópu var röng. Með rannsóknum á erfðaefni varð hið sanna ljóst. Tegundin Arion lucitanicus er þó áfram við lýði en hún er talin staðbundin í Portúgal. Svo allri sanngirni sé gætt, og Spánn ekki hafður fyrir rangri sök, leggur höfundur pistils til að nýtt heiti, vargsnigill, verði tekið upp. Vargsnigill er lýsandi, tónar auk þess vel við tegundarheitið vulgaris og merkingu þess.

Upp úr 1960 fór vargsnigils að verða vart utan hefðbundinna heimkynna í SV-Evrópu, sennilega á Spáni og í Frakklandi. Annars ríkir óvissa um raunverulegan uppruna. Markvisst og bítandi lagði hann undir sig ný lönd. Árið 1975 hafði hann náð til S-Svíþjóðar. Hann var mættur til Noregs 1988, náði einnig til Álandseyja og Finnlands. Árið 1996 var hann mættur til Færeyja. Nú er svo komið að snigillinn hefur lagt undir sig alla Evrópu.

Fyrstu vargsniglar fundust hér á landi í Reykjavík og Kópavogi 2003. Ári síðar fannst vargsnigill á Ólafsfirði og á næstu árum kom í ljóst að hann hafði fest sig þar í sessi, þó tímabundið. Árið 2008 skaut svo sitthvor snigillinn upp kolli í Hnífsdal og Höfn í Hornafirði. Árið 2009 fannst vargsnigill á Hofsósi en hann hafði borist með grænmeti erlendis frá. Það ár fannst hann einnig í fyrsta sinn í Mosfellsbæ svo og á Heimaey. Akranes bættist við 2011 þegar fimmtán sniglar fundust þar í garði. Í októberbyrjun það sama ár fannst fjöldi vargsnigla í garði í Grafarvogi í Reykjavík. Þá var ljóst orðið að landneminn þessi hafði sótt í sig veðrið. Án frekari upptalningar má þess geta að vargsnigill hefur fundist reglulega á landinu, í mestum mæli suðvestanlands. Tveir staðir eru ansi heitir, annars vegar í blómaræktarbærinn Hveragerði, hins vegar Grafarvogur við moltugerð Sorpu. Þangað berst garðaúrgangur hvaðan æfa að af höfuðborgarsvæðinu með öllu því lífríki sen honum getur fylgt. Annars staðar vargsnigill meira tilfallandi, gjarnan tengdur sendingum sumarblóma á vorin út til landsbyggðarinnar. Ljóst er að fjölgun hefur alls ekki orðið með þeim hætti sem óttast var í upphafi. Um tímasrengju gæti þó verið að ræða.

Vargsnigill dreifist nær eingöngu af mannavöldum, einkum sem egg eða ungviði með plöntum og jarðvegi. Hann er orðinn geysialgengur í nágrannalöndunum og er þar til mikils skaða í görðum og garðrækt. Snigillinn hefur því átt greiða leið til Íslands með innfluttum plöntum og jarðvegi. Vargsnigill á að líkindum eftir að reynast eitt mesta meindýr sem við höfum borið með okkur til landsins. Í Færeyjum varð hann snemma til vandræða. Það sem gerir hann að slíkum vágesti er frjósemi hans, stærð og græðgi. Í Suður-Evrópu hefst vargsnigill við í þurru loftslagi. Hann mætir því með að verpa miklum fjölda eggja til að auka líkur á að einhver þeirra nái að þroskast og verða að sniglum. Þegar hann svo berst til landa þar sem úrkoma er tryggari og loftslag rakara klekjast flest eggin og verða að sniglum. Á Norðurlöndum óttast menn að vargsnigill sé farinn að tímgast með ættingja sínum svartsniglinum (Arion ater). Þar sjá menn fyrir sér blendinga í mynd ofursnigils með frjósemi vargsnigils og aðlögun svartsnigils að kaldara loftslagi. Slíkt samband ættingjanna tveggja kann einnig að takast hérlendis. Vargsnigill er rauður eða rauðbrúnn á lit og engum öðrum íslenskum snigli líkur nema helst skuggasnigli (Arion subfuscus) sem er algengur í görðum, brúnn til gulbrúnn á lit og miklu minni.

Vargsnigill er að öllu jöfnu auðþekktur frá öðrum sniglum hérlendum, þar sem hann er einlitur rauður þó rauði liturinn geti verið breytilegur. Fullvaxinn er hann tröllvaxinn, allt að 14 cm, miklu stærri en aðrir sniglar af Arion ættkvíslinni. Reyndar hefur þróunin orðið sú að vargsniglar sem fundist hafa á seinni árum hafi verið mun smávaxnari en þeir sem fundust fyrstu árin og er það væntanlega aðlögun að stuttu sumri hér á norðurslóðum.

Á Náttúrufræðistofnun Íslands er landnámssaga vargsnigils skráð og er mikils um vert að vargsniglar sem finnast séu tilkynntir stofnunni, helst með ljósmynd og helst sendir stofnuninni til rannsókna. Þeim skulu fylgja upplýsingar um fundarstaði, aðstæður eða staðhætti auk dagsetninga. Mikilvægt er að sporna gegn landnámi vargsnigils eins og frekast er unnt og skal því tortíma þeim sniglum sem ekki gefst kostur á að skila til Náttúrufræðistofnunar.

Útbreiðslukort

Myndir

Heimildir

Bloch, D. 2003. Morsnigilin ella hin spanski snigilin. Frødi 1/2003: 16–18.

Jensen, J.-K. 2007. innflutt flogkykt og aðrir ókynsktir gestir. Óðalstíðindi 6: 8–13.

María Ingimarsdóttir & Erling Ólafsson 2005. Spánarsnigill finnst á Íslandi, því miður ... Náttúrufræðingurinn 73: 75–78.

María Ingimarsdóttir & Erling Ólafsson 2006. Spánarsnigill. Nýr skaðvaldur kominn til að vera. Garðyrkjuritið 2006: 87–89.

Terney, O. 1998. Spansk skogsnegl alias dræbersneglen. BioNyt 104: 3–22.

von Proschwitz, T. & K. Winge 1994. Iberiaskogsnegl – en art på spredning i Norge. Fauna 47: 195–203.

Weidema, I.R. (ritstj.) 2000. Introduced species in the Nordic countries. Nord 2000: 13. 242 bls.

Höfundur

Erling Ólafsson 14. nóvember 2013, uppfært 11. október 2022.

Biota

Tegund (Species)
Vargsnigill (Arion vulgaris)