Veggjalús (Cimex lectularius)

Útbreiðsla

Heimsbyggðin öll; talin upprunnin í Asíu en hefur fylgt manninum frá örófi alda.

Ísland: Fundin í byggð í öllum landshlutum. Margir fundarstaðir eru skráðir í gömlum heilbrigðisskýrslum, ekki síst á Vestfjörðum, en skráðir fundarstaðir á seinni tímum eru dreifðir og strjálir.

Lífshættir

Veggjalús lifir hér eingöngu í upphituðu þurru húsnæði. Hún nærist alfarið á blóði sem hún sýgur úr fórnarlömbum sínum sem oftar en ekki eru mannfólkið. Þegar hungur sverfur að skríða lýsnar fram úr fylgsnum sínum sem oftast eru í námunda við svefnstaði, í sprungum og glufum í tréverki, niður með rúmdýnum, í fellingum með saumum, undir gólflistum, í rafmagnsdósum, á bak við myndir og annað sem hangir á veggjum, laust veggfóður eða glufóttan panel; í stuttu máli hvarvetna þar sem felustaði er að finna. Veggjalús skynjar ekki fjarlægðir í leit að fórnarlambi en hún er sögð merkja varmaútgeislun frá um 10 cm fjarlægð. Hún getur gengið upp eftir veggjum en á erfitt með að feta sig út eftir loftum.

Veggjalúsin sýgur kröftuglega en á 10 mínútum getur hún dregið til sín sjöfalda þyngd sína af blóði. Hungruð er hún flatvaxin en þenst út eftir að hafa sogið blóð. Södd kemur hún sér í skjól, leggst á meltu, makast og verpir eggjum þangað til hún verður hungruð á ný. Hún verpir á felustöðum sínum og límir eggin við undirlagið. Hvert kvendýr verpir allt að 5 eggjum á dag, alls á bilinu 200–500 á æviskeiðinu sem varir í 9–18 mánuði. Við hita undir 10°C verpir lúsin ekki. Eggin klekjast á um 10 dögum. Ungviðið sem líkist fullorðnu dýrunum hefur hamskipti fimm sinnum á uppvextinum og hver hamskipti kalla á blóðskammt. Við bestu skilyrði (28°C) tekur þroskaferlið 4–5 vikur en getur tekið allt að ár við lakari aðstæður. Flestir fá kláða og óþægindi af bitunum en mikill minnihluti fólks sýnir ekki viðbrögð. Veggjalýs hafa verið taldar saklausar af því að bera sýkla á milli fórnarlamba en þó hafa fundist vísbendingar um að þær geti flutt veiruna sem veldur lifrarbólgu B á milli manna.

Almennt

Veggjalús er hitakræf og kýs sér þurra staði. Þess vegna náði hún ekki að setjast að á kaldari slóðum fyrr en þar var boðið upp á upphituð og þurrari húsakynni. Í Danmörku birtist hún á 17. öld og varð strax mjög algeng. Húsakynni hér á landi hafa sennilega ekki orðið henni boðleg fyrr en mun síðar, en talið er að hún hafi sest hér að á seinnihluta 19. aldar. Fyrir miðja 20. öld var veggjalús sögð algeng en lítið sem ekkert varð vart við hana á seinni hluta aldarinnar. Undir aldamótin síðustu tók veggjalús að fjölga á ný og hefur aftur orðið til óþurftar þrátt fyrir þær ströngu kröfur sem fólk nú gerir til íbúðarhúsnæðis. Fjölgun tilfella á seinni árum helst í hendur með fjölgun lúsanna í nágrannalöndum okkar, auknum ferðalögum landans til útlanda og mikilli fjölgun erlends vinnuafls á hagvaxtarskeiðinu á upphafsárum 21. aldar. Allmörg tilfelli hafa nefnilega litið dagsins ljós í húsnæði þar sem innflytjendur frá Austur-Evrópulöndum hafa haft aðsetur. Veggjalýs hafa einnig náð að koma sér fyrir á hótelum og gistihúsum víða um land en slíkri starfsemi er einkar hætt við sýkingum.

Veggjalús er hvimleiður bólfélagi en hún athafnar sig einkum að nóttu til þegar fórnarlömb liggja fyrir og ugga ekki að sér. Menn verða ekki varir við stungurnar því deyfing er innifalin. Að morgni gerir kláði vart við sig og stundum má greina blóðpunkta á rúmfötum eftir veisluhöld næturinnar. Það getur verið flókið að ráða niðurlögum veggjalúsa. Nauðsynlegt er að kunnáttumaður meti aðstæður vandlega og gangi skipulega til verks með þeim ráðum sem eru í boði og þykja henta á hverjum stað. Hér verður ekki farið nánar út í þá sálma. Þó skal getið einnar leiðar sem sögð er hrífa. Sá sem gengur til rekkju með veggjalúsum skal fyrir svefninn taka inn góðan skammt af svefnlyfjum. Veggjalýsnar innbyrða lyfin með blóðinu og sofna værum blundi að neyslu lokinni. Að morgni má svo fjarlægja þær svefndrukknar með rúmfötunum. Ef þetta er endurtekið í nokkrar nætur má binda vonir við að flest kvikindin í herberginu hafi látið ginnast. Þetta ráð er ekki selt dýrara en það var keypt en er e.t.v. ekki eins fráleitt og það kann að hljóma.

Útbreiðslukort

Myndir

Höfundur

Erling Ólafsson 14. ágúst 2009.