Haustfeti (Operophtera brumata)

Útbreiðsla

Evrópa frá Miðjarðarhafi til nyrstu slóða Skandinavíu, austur um Asíu norðan fjallgarðanna miklu til Japans. Innfluttur til Nova Scotia í Kanada.

Ísland: Landið sunnanvert frá Borgarfirði og austur í Lón, stakir og einangraðir fundarstaðir í öðrum landshlutum; Bíldudalur, Akureyri, Egilsstaðir.

Lífshættir

Haustfeti finnst í birkiskógum og kjarri á útbreiðslusvæðinu á sunnanverðu landinu auk þess að vera algengur í húsagörðum í byggð. Á norðanverðu landinu finnst hann einungis í húsagörðum í þéttbýli. Lirfur éta laufblöð á ýmsum trjátegundum, m.a. birki (Betula pubescens), reyniviði (Sorbus acuparia), víði (Salix) og kirsuberjatrjám (Prunus). Einnig er fjöldi runna á matseðlinum. Fiðrildin eru á ferli á haustin, frá miðjum september og langt fram eftir nóvember. Kvendýrin verpa á trjágreinar og eggin geymast þar yfir veturinn. Þau klekjast á vorin þegar brum taka að springa og lirfurnar vaxa upp fyrrihluta sumarsins. Fullvaxnar síga þær á silkiþræði til jarðar og púpa sig í jarðveginum. Þar liggja púpurnar til haustsins.

Almennt

Haustfeti hefur án efa borist til landsins af mannavöldum, því kvendýrin hafa aðeins litla vængstúfa og eru ófleyg. Hann hefur sennilega borist með innfluttum trjám eða runnum. Skráð hefur verið að tegundin hafi fundist hér fyrst í birkiskógi árið 1928 í Þórsmörk. Um var að ræða hálfvaxnar lirfur í samanspunnum birkilaufum. Ástæða er til að efast réttmæti þessa, því lirfur haustfeta spinna ekki saman laufblöð eins og vefararnir gera hins vegar. Því er með öllu óstaðfest hvenær haustfeti settist hér að en það hefur þó með vissu gerst fyrir 1944.

Þó langmest sé af haustfeta í húsagörðum vegnar honum einnig ágætlega í birkiskógum á Suðurlandi. Fáir fundarstaðir hafa verið skráðir á norðanverðu landinu en þó má fastlega gera ráð fyrir að tegundin finnist þar í görðum í flestum bæjarfélögum. Grænar lirfurnar eru mikil átvögl og oft er fjöldi þeirra slíkur að umtalsverðar skemmdir geta orðið á laufskrúði trjáa snemma sumars. Að öllu jöfnu jafna trén sig fljótlega eftir að fullþroska lirfurnar hafa yfirgefið þau. Atlögur haustfeta við trjágróður er ein meginástæða þess að margir garðeigendur grípa til garðaúðunar.

Kvendýrin skríða upp eftir trjástofnum þegar þau koma úr púpum á haustin og út á greinar trjánna. Þar laða kerlurnar fleyg karldýrin til sín með efnaboðum til að makast. Þær framleiða mikinn fjölda eggja. Líkami þeirra getur verið úttroðinn af eggjum fram undir haus en rýrir og óvirkir flugvöðvarnir taka þar upp lítið rými. Drapplit karldýrin eru oft áberandi á húsveggjum í október þegar mest er af þeim, ekki síst að morgni umhverfis útiljós sem hafa logað yfir nótt. Aðeins einn annar feti er á ferðinni á sama tíma, þ.e. skógafeti, en hann er sjaldgæf tegund á Suðausturlandi og hefur borist í Bláskógabyggð á seinni árum.

Útbreiðslukort

Myndir

Höfundur

Erling Ólafsson 14. ágúst 2009, uppfært 25. október 2021.