Útbreiðsla
Stelkur er varpfugl í Evrópu og Asíu austur til Kína. Er hér algengur og útbreiddur varpfugl á láglendi. Íslenskir fuglar teljast til deilitegundarinnar T.t. robusta sem verpur nær öll hér á landi.
Stofnfjöldi
Stofninn er talinn um 75.000 pör (Kristinn Haukur Skarphéðinsson o.fl. 2017). Eldra og grófara mat er 140 þúsund pör (Thorup 2006). Stelkur er svo til alger farfugl og hefur vetursetu í löndunum umhverfis Norðursjó. Samkvæmt vetrartalningum í Evrópu hefur stofninn minnkað um 1% á ári frá 1988 (van Roomen o.fl. 2015).
Dreifing og þéttleiki eftir vistlendum: Stelkur er eindreginn láglendisfugl (sjá kort 1) sem verpur þéttast í ræktarlandi, 10,8 pör/km² og graslendi, 8,6 pör/km² (Kristinn Haukur Skarphéðinsson o.fl. 2017). Reiknuð stofnstærð er 75.000 pör og reiknast aðeins rúm 100 pör ofan 300 m hæðarlínu. Graslendisvistir á láglendi eru mikilvægastar fyrir stelka en 25.000 pör reiknast í því vistlendi. Stelkur er sá mófugl sem hefur sterkasta tengingu við landbúnaðarsvæði. Mest er af stelkum á Suðurlandsundirlendinu eða 16.100 pör, 21% stofns, en alls eru a.m.k. 31% stofnsins innan mikilvægra fuglasvæða (sjá töflu).
Válistaflokkun
NT (í yfirvofandi hættu)
| Ísland | Evrópuválisti | Heimsválisti |
|---|---|---|
| NT | LC | LC |
Forsendur flokkunar
Kynslóðalengd (IUCN): 6,2 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1983–2012
Ekki liggja fyrir nothæfar talningar hér á landi sem varpað geta ljósi á stofnþróun stelks. Samkvæmt vísitölum á vetrarstöðvum íslenskra stelka (sem eru sér deilitegund) fækkaði þeim um 25% 1988–2011 sem nemur 21,2% á viðmiðunartímabilinu (1983–2012 eða 1,2% á ári; framreiknað samkvæmt Roomen o.fl. 2015). Stelkur er því flokkaður sem tegund í yfirvofandi hættu (NT).
Viðmið IUCN
Stofn er talinn hafa minnkað um 20-25% á tímabili sem nemur þremur síðustu kynslóðum.
Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)
Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)
Eldri válistar
Válisti 2000: Stelkur var ekki í hættu (LC).
Verndun
Stelkur er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.
Válisti
Engar vetrarstöðvar hér á landi teljast alþjóðlega mikilvægar fyrir stelk en nokkrir viðkomustaðir kunna að ná tölulegum viðmiðum. Í Skarðsfirði töldust t.d. allt að 6.000 fuglar vorið 1988 (Thiedemann 1990) og á leirum í Andakíl voru um 2.500 fuglar í júlí 2001 (Jóhann Óli Hilmarsson, óbirt heimild) (sjá kort 2).
A4 i: Evrópa = 10.590 fuglar/birds; 3.530 pör/pairs (Wetlands International 2016)
B1 i: Ísland/Færeyjar = 2.855 fuglar/birds; 952 pör/pairs (Wetlands International 2016)
Töflur
Reiknaður fjöldi stelka sem gæti orpið á þeim mikilvægu fuglasvæðum þar sem >1% íslenska stofnsins er að finna – Calculated number of breeding Tringa totanus within important bird areas with >1% of the Icelandic population.*
| Svæði Area | Svæðisnúmer Area code | Árstími Season | Fjöldi (pör) Number (pairs) | Ár Year | % af íslenskum stofni % of Icelandic popul. | Alþjóðlegt mikilvægi International importance |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Borgarfjörður–Löngufjörur | FG-V_10 | B | 1.280 | 2013 | 1,7 | |
| Melrakkaslétta | FG-N_4 | B | 1.120 | 2013 | 1,5 | |
| Úthérað | VOT-A_3 | B | 798 | 2013 | 1,1 | |
| Suðurlandsundirlendi | VOT-S_3 | B | 16.104 | 2013 | 21,3 | |
| Önnur mikilvæg svæði Other important areas | B | 4.233 | 2013 | 5,6 | ||
| Alls–Total | 23.535 | 31,2 | ||||
| *byggt á Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn | ||||||
Myndir
Heimildir
Kristinn Haukur Skarphéðinsson, Borgný Katrínardóttir, Guðmundur A. Guðmundsson og Svenja N.V. Auhage 2016. Mikilvæg fuglasvæði á Íslandi. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Nr. 55. 295 s. rafræn útgáfa leiðrétt í nóvember 2017. http://utgafa.ni.is/fjolrit/Fjolrit_55.pdf.
Thiedemann, R. 1990. Untersuchungen zum Frühjahrsdurchzug der Limikolen (Charadriiformes) in Südöst-Island. Christian-Albrechts Univ. Kiel, Diplomarbeit.
Thorup, O., ritstj. 2006. Breeding waders in Europe 2000. International Wader Studies 14. Thetford: International Wader Study Group. (Tölur yfir íslenska stofna byggjast á óbirtri samantekt: Guðmundur A. Guðmundsson 2002. – Estimates of breeding populations of Icelandic waders worked out for the „Breeding waders in Europe 2000” report).
van Roomen M., S. Nagy, R. Foppen, T. Dodman, G. Citegetse og A. Ndiaye 2015. Status of coastal waterbird populations in the East Atlantic Flyway. With special attention to flyway populations making use of the Wadden Sea. Leeuwarden, Hollandi: Programme Rich Wadden Sea; Nijmegen, Hollandi: Sovon; Wageningen, Hollandi: Wetlands International; Cambridge, Englandi: BirdLife International og Wilhelmshaven, Þýskalandi: Common Wadden Sea Secretariat. http://www.waddensea-secretariat.org/sites/default/files/downloads/status_coastal_birds_eaf_2014_1.pdf [skoðað 15.5.2017].
Wetlands International 2016. Waterbird Population Estimates. http://wpe.wetlands.org/search[skoðað 26. nóvember 2016].
Höfundur
Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018
Biota
- Tegund (Species)
- Stelkur (Tringa totanus)
Samantekt á Ensku
The Tringa totanus population in Iceland is estimated 75,000 pairs, based on measured densities in different habitat types and known and probable distribution; 31% may nest in IBAs designated for other species. No such areas are specifically designated for this species, but two staging sites are close to meeting the criteria.
Icelandic Red list 2018: Near threatened (NT), uplisted from Least concern (LC) in 2018.