Svartbakur (Larus marinus)

Útbreiðsla

Svartbakur verpur beggja vegna Atlantshafs. Hér verpur hann með ströndum allt í kringum land og sums staðar meðfram ám og vötnum inn til landsins, jafnvel á hálendinu. Helstu varpsvæðin eru við sunnanverðan Breiðafjörð og á Mýrum. Svartbakur er að mestu staðfugl en eitthvað af fuglum á fyrsta ári flækist til nágrannalandanna.

Stofnfjöldi

Íslenski stofninn var metinn um 50.000 pör (Agnar Ingólfsson 1982) en síðar metinn um 15.000−20.000 pör (Náttúrufræðistofnun Íslands 2000). Fyrri talan er sennilega töluvert ofmat miðað við það sem vitað er um meginvarpsvæðið við Breiðafjörð (12−18 þúsund pör metin 1973; Arnþór Garðarsson 1973). Stofninn var árið 2016 gróflega áætlaður 6.000−8.000 pör (sjá kort).

Svartbak hefur fækkað áberandi mikið á síðustu áratugum og mörg vörp hafa dregist saman eða gersamlega horfið. Vetrarvísitölur sýna samfellda fækkun síðan 1960 og hefur hún verið um 90% á Suðvesturlandi (Guðmundur A. Guðmundsson o.fl. 2010, Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn).

Válistaflokkun

EN (tegund í hættu)

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 12 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1978–2014

Svartbaki hefur fækkað mikið víðast hvar á landinu og hefur sú þróun staðið yfir um áratugaskeið. Margar byggðir hafa lagst af og nánast alls staðar þar sem fjöldi varppara hefur verið metinn eða talinn hefur fuglunum fækkað mikið. Vetrarvísitala endurspeglar þessa þróun en samkvæmt henni fækkaði svartbökum um 65% á viðmiðunartímabilinu 1978–2014 (sjá graf). Svartbakur er því flokkaður í hættu (EN, A2abc).

Viðmið IUCN: A2abc

A2. Fækkun í stofni ≥50% á síðustu 10 árum eða síðustu þremur kynslóðum, hvort sem er lengra, þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt eftirtöldum atriðum:(a) beinni athugun,(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni,(c) samdrætti á dvalar- eða varpsvæði, útbreiðslusvæði og/eða hnignun búsvæðis.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Svartbakur var flokkaður sem tegund í nokkurri hættu (VU).

Verndun

Svartbakur er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Samkvæmt reglugerð 456/1994 er heimilt er að veiða svartbak allt árið.

Válisti

Öruggt má telja að Breiðafjörður sé eina varpsvæði svartbaks hér á landi sem telst alþjóðlega mikilvægt. Þar gæti helmingur íslensku fuglanna orpið, og gróflega áætlað verpa a.m.k. 63% stofnsins innan mikilvægra fuglasvæða (sjá töflu).

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 i: N- og V-Evrópa = 1.150 pör/pairs (Wetlands International 2016, uppfært/updated)

B1 i: A4 i

Myndir

Höfundur

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018