2. desember 2015. Olga Kolbrún Vilmundardóttir: Gróðurframvinda og jarðvegsmyndun við hörfandi jökla á Suðausturlandi og samanburður við ung Hekluhraun

Olga Kolbrún Vilmundardóttir landfræðingur flytur erindið „​Gróðurframvinda og jarðvegsmyndun við hörfandi jökla á Suðausturlandi og samanburður við ung Hekluhraun“ á Hrafnaþingi miðvikudaginn 2. desember kl. 15:15.

Jöklar á Íslandi hafa hörfað meira og minna frá lokum litlu ísaldar um 1890. Er land verður íslaust hefst gróðurframvinda og efnaveðrun sem leiðir til jarðvegsmyndunar. Þar sem staða jökla á ákveðnum tíma er þekkt má nýta það til að rekja breytingar á gróðri og jarðvegi tengdar aldri yfirborðsins. Í erindinu verður fjallað um niðurstöður rannsókna á gróðurframvindu og jarðvegsmyndun við Skaftafellsjökul og Breiðamerkurjökul sem fram fóru 2010–2012. Meðal annars voru könnuð tengsl milli eiginleika jarðvegsins, aldurs jökulurðarinnar, gróðurþekju og landslags og sérstök áhersla lögð á uppsöfnun kolefnis í jarðveginum. Loks verða niðurstöður lauslega samanbornar við mælingar á framvindu í ungum Hekluhraunum.

Rannsóknin leiddi í ljós að tíminn frá því land varð íslaust hefur sterk tengsl við gróðurframvindu og jarðvegsmyndun. Mosar voru ríkjandi plöntuhópur fyrir framan báða jöklana og mældist þekja þeirra yfir 50% eftir 30 ár. Plöntur á borð við fléttur, smárunna og runna höfðu meiri þekju eftir því sem lengra hefur liðið frá hörfun jökulsins. Runnar og smárunnar voru áberandi á eldri jökulurð við Skaftafellsjökul en við Breiðamerkurjökul voru grös áberandi því þar voru engir runnar og lítið um smárunna. Jarðvegsmyndun var umtalsvert hægari við Breiðamerkurjökul þar sem A-lag var þunnt og kolefnishlutfall jarðvegsins lægra samanborið við Skaftafellsjökul. Líklegt er að ólíkir umhverfisþættir og gróðurframvinda hafi þar áhrif. Mesti uppsöfnunarhraði kolefnis reyndist vera í elstu jökulurðinni við Skaftafellsjökul, 9,1 g m^–2 ár^–1 eftir 120 ár (efstu 10 cm jarðvegs). Söfnunarhraðinn var talsvert lægri við Breiðamerkurjökul eða 4–4,5 g m^–2 ár^–1 eftir 67–122 ár (efstu 5 cm jarðvegs). Hann var talsvert lægri við jöklana tvo en mælst hefur í uppgræðslum og í skógrækt hér á landi. Landslag hafði áhrif á jarðvegsmyndun þar sem lægðir innan jökullandslagisn höfðu hærra kolefnis- og köfnunarefnishlutfall. Við Breiðamerkurjökul skipti fuglalíf sköpum þar sem „svalþúfur“ eða „fuglaþúfur“ höfðu myndast á jökulgörðum og reyndust vera „heitir reitir“ jarðvegsmyndunar í jökulurðinni. Árleg uppsöfnun kolefnis í jökulurðinni var áætluð 21 Mg kolefnis á ári við Skaftafellsjökul og 20 Mg kolefnis á ári við Breiðamerkurjökul. 

Ólíkt jökulurðinni, sem er bergmulningur með umtalsverðum jarðraka, hafa ung Hekluhraun gróft og þurrt yfirborð. Sumarið 2015 var gróðurþekja og jarðvegsþykkt mæld í Hekluhraunum sem runnið hafa frá 1878 vestur og norður frá Hekluhryggnum og var áhugavert að bera framvindu í hraunum saman við jökulurðina. Gamburmosar og hraunabreyskja voru áberandi í gróðurþekju hraunanna. Mosar og fléttur reyndust fljót að þekja hraunin og strax eftir 24 ár var þekja nánast orðin alveg þétt. Mestri þykkt náði mosinn í hrauni frá 1947 (68 ár) eða 11 cm. Þar sem mosi og fléttur voru allsráðandi var lítið um háplöntur en í hraunum þar sem vikurfall eða áfok var áberandi jókst þekja þeirra á kostnað lágplantna. Lítið fór fyrir jarðvegsmyndun ofan á hraununum ef frá er talið þar sem gjóskufall eða áfok hefur bæst á hraunin. Það má segja að gróður sé fyrr til að þekja hraunin að fullu en jökulurðina. Með tímanum eykst þó hlutur háplantna hraðar í jökulurðinni en í hraununum. Þess ber að geta að hraunin liggja mun hærra en jökulurðin sem hér var rannsökuð og hefur það áhrif á gróðurfarið.

Fyrirlesturinn á YouTube