12. febrúar 2025. Guðrún Óskarsdóttir: Viðgangur og vistfræði birkistofnsins á Skeiðarársandi
Guðrún Óskarsdóttir gróðurvistfræðingur hjá Náttúrustofu Austurlands flytur erindið „Viðgangur og vistfræði birkistofnsins á Skeiðarársandi“ á Hrafnaþingi miðvikudaginn 12. febrúar 2025 kl.15:15.
Erindið verður flutt í Krummasölum, fundarherbergi Náttúrufræðistofnunar á 3. hæð í húsnæði stofnunarinnar í Urriðaholti, Garðabæ. Það verður einnig flutt í beinni útsendingu á Teams á netinu.
Ilmbjörk (Betula pubescens ssp. tortuosa) nam land á Skeiðarársandi um 1990, eftir að fræ hafði dreifst um 10 km leið frá Bæjarstaðarskógi og finnst nú á >35 ferkílómetra svæði. Sjálfsáning stofna svona langt frá fræuppsprettu og á þessum stærðarskala er afar sjaldgæf og birkistofninn hefur verið uppspretta ýmissa rannsókna á sviði vistfræði. Þar á meðal er doktorsverkefni Guðrúnar, sem hún vann undir handleiðslu Þóru Ellenar Þórhallsdóttur, prófessors hjá Háskóla Íslands og Kristínar Svavarsdóttur, plöntuvistfræðings hjá Landi og Skógi, en þær hafa leitt rannsóknir á stofninum frá því hans varð fyrst vart rétt fyrir aldamót.
Markmið verkefnisins var að greina afdrif, viðgang og þróun fyrstu kynslóða einangraðs stofns í nýju umhverfi. Í upphafi rannsóknarinnar hafði stofninn nýlega náð kynþroska en á rannsóknartímanum reyndist aðeins lítill hluti fræja lífvænlegur, einna helst vegna þess að þrátt fyrir að vera oftast ógreinanlegur frá fylltum fræjum var þorri þeirra án kímplöntu. Þroskunarferli þessara tómu fræja virðist endurspegla sóun auðlinda af hálfu móðurplöntunnar en í erindinu verða mögulegar þroskunarfræðilegar, vistfræðilegar og þróunarfræðilegar skýringar ræddar. Þá sáust skemmdir á tæplega helmingi fræja, oftast af völdum birkihnúðmýs (Semudobia betulae). Þrátt fyrir þetta var fræframleiðsla á Skeiðarársandi nægileg til að skila allt að 75 spírunarhæfum fræjum á fermetra. Spírun var hlutfallslega mest í þunnum mosa, sem var ríkjandi yfirborðsgerð á rannsóknarsvæðinu. Lifun kímplantna var mjög há, oftast >50% fyrstu 1–2 árin, en ekki var marktækur munur á lifun milli yfirborðsgerða.
Samanburður gagna frá árunum 2008 og 2018 sýndi verulegan framgang birkistofnsins á Skeiðarársandi en á óvart komu sterkar vísbendingar um að svæðisbundinn breytileiki væri að þróast, m.a. í vaxtarformi, stærðardreifingu og nýliðun. Tvær tilgátur til útskýringar verða ræddar í erindinu, annars vegar að þrátt fyrir að Skeiðarársandur sýnist einsleitur, búi hann yfir svæðisbundnum breytileika og því ólíkum skilyrðum fyrir vöxt birkis. Hins vegar að breytileikann megi rekja til svæðisbundins munar í arfleifð landnemakynslóðarinnar.