Skriðuföll í Hörgárdal árið 1390 og afdrif Gásakaupstaðar

Bærinn Skriða í Hörgárdal og Lönguhlíðarfjall
Bærinn Skriða og Lönguhlíðarfjall. Á því svæði stóð til forna mikið höfuðból, Langahlíð neðri, sem eyddist í miklum skriðuföllum 17. nóvember 1390 og fórust þar 16 manns. Síðan heitir þar í Skriðu. Skriðuföll þessi voru hluti um mikilli skriðufallahrinu sem gekk yfir allt Norðurland og sennilega víðar um land. Voru þessi skriðuföll og úrkoman sem orsakaði þau hreinustu hamfarir. Innan við Skriðu er Lönguhlíðarfjall, sem skriðan sem eyddi bænum, féll úr. Yst í fjallinu, næst Skriðu, sjást nýleg skriðuör, en þau eru frá 1991, 1999 og 2006. – Ljósm. Halldór G. Pétursson
Kápa 19. heftis Heimaslóðar, árbókar Hörgársveitar.
Kápa 19. heftis Heimaslóðar, árbókar Hörgársveitar.

Nýlega kom út grein eftir Halldór G. Pétursson jarðfræðing hjá Náttúrufræðistofnun Íslands sem fjallar um mikil skriðuföll sem áttu sér stað á Hörgárdalssvæðinu árið 1390. Greinin birtist í 19. hefti Heimaslóðar, Árbók Hörgársveitar.

Í miklum rigningum á norðan- og vestanverðu landinu haustið 1390 varð hrina mikilla skriðufalla á Hörgárdalssvæðinu. Í þeim eyddust bæir, eignatjón og landspjöll urðu mikil, 28 manns fórust og líklega mikið af búpeningi. Heimildir um hamfarirnar er að finna í gömlum annálum, fornum ritum og sögnum, en ekki síst í jarðlögum, landslagi og fornleifum á svæðinu.

Í greininni er ummerkjum skriðufallanna lýst og fjallað um afleiðingar og hugsanleg áhrif hamfaranna, meðal annars á hinn forna Gásakaupstað við Hörgárósa. Greinin er byggð á upplýsingum sem safnast hafa í vinnu undanfarinna ára og áratuga, ýmist á vegum Náttúrufræðistofnunar Íslands eða Veðurstofunnar, vegna könnunar á farvegsbreytingum Hörgár, umhverfisbreytingum við Hörgárósa og Gásir og á ofanflóðaaðstæðum í Hörgárdal og Öxnadal.

Það er Sögufélag Hörgársveitar sem gefur Heimslóð, árbók Hörgársveitar út. Ritið má nálgast hjá Guðmundi Steindórssyni ritstjóra bókarinnar eða Árna Arnsteinssyni formanni félagsins.

Grein Halldórs:

Halldór G. Pétursson 2022. Skriðuföllin í Hörgárdal árið 1390 og afdrif Gásakaupstaðar: staðreyndir, hugmyndir og tilgátur. Í Guðmundur Steindórsson, ritstj. Heimaslóð, Árbók Hörgársveitar, 19. hefti, bls. 5–39. Sögufélag Hörgársveitar.