Helsingi (Branta leucopsis)

Útbreiðsla

Helsingjar urpu lengst af aðeins á A-Grænlandi, Svalbarða og nyrst í Rússlandi en verpa nú víða í Norður-Evrópu. Grænlensku fuglarnir fara um Ísland vor og haust á leið sinni til og frá vetrarstöðvum á Bretlandseyjum, aðallega í Skotlandi. Þeir halda einkum til í Skagafirði og Húnavatnssýslum á vorin en í Skaftafellssýslum á haustin. Helsingjar hafa auk þess orpið hér um áratugaskeið.

Stofnfjöldi

Helsingjastofninn hefur vaxið mjög eins og aðrir helsingjastofnar í Evrópu. Hann var stærstur um 81 þúsund fuglar árið 2013 og hafði fækkað niður í 72 þúsund fugla árið 2018, m.a. vegna skipulagðra fækkunaraðgerða skoskra stjórnvalda (Mitchell og Hall 2018). Varp hefur verið hér meira og minna samfellt frá 1964, fyrst nokkur pör í Breiðafirði, en einnig í A-Skaftafellssýslu frá því laust fyrir 1990 og í vestursýslunni frá 1999, en þar voru um 80 pör 2009 (Kristinn Haukur Skarphéðins­son og Svenja N.V. Auhage 2012). Fuglum hefur fjölgað hratt á báðum þessum svæðum og fundust um 500 varppör í austursýslunni árið 2014 (Jóhann Helgi Stefánsson o.fl. 2015) og um 1000 hreiður í langstærsta varpinu þremur árum síðar (Snævarr Guðmundsson o.fl. 2018). Smærri vörp eru auk þess hér og hvar á landinu

Válistaflokkun

LC (ekki í hættu)

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 10,5 ár Tímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1986–2018

Helsingi er ekki á Válista 2018 en var metinn sem tegund í hættu (EN) á Válista 2000. Á þeim tíma var varpstofninn hér mjög fáliðaður en hefur vaxið mjög mikið síðan og uppfyllir því ekki lengur válistaviðmið.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Helsingi var flokkaður sem tegund í hættu (EN).

Verndun

Helsingi er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Samkvæmt reglugerð 456/1994 er heimilt að veiða helsingja frá 1. september til 15. mars, nema í Skaftafellssýslum þar sem heimilt er að veiða helsingja frá 25. september til 15. mars.

Válisti

Varpstöðvar helsingja á Breiðamerkursandi teljast alþjóð­lega mikilvægar (sjá töflu 1). Mörg viðkomusvæði uppfylla auk þess þessi tölulegu viðmið (sjá kort og töflu 2), og eru fjögur þeirra sérstaklega ­tilgreind.

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 i: Evrópa = 11.900 fuglar/birds; 3.730 pör/pairs (Wetlands International 2016)

B1 i: Ísland/Bretlandseyjar = 810 fuglar/birds; 270 pör/pairs (Wetlands International 2016)

Myndir

Höfundur

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018