Refir á Hornströndum koma vel undan vetri

Í nýafstaðinni vettvangsferð Náttúrufræðistofnunar Íslands kom í ljós að ábúð og tímgun refa á Hornströndum er með besta móti, eða 40%. Flest óðul hafa stækkað og fæðuskilyrði eru góð, svo árið lítur vel út fyrir afkomu refanna.

Þann 23. júní var farið í ríflega tveggja vikna vettvangsferð til að kanna ábúð og ástand refa á norðaustursvæði Hornstranda. Heimsótt voru 30 þekkt greni í Hælavík, Rekavík bak Höfn, Hornvík og Látravík, og svokölluð útibú eða kot út frá nokkrum þeirra. Einnig fengust ítarlegar upplýsingar um refi i Hlöðuvík. Alls voru skráðar upplýsingar af 37 grenjum af um 30 þekktum óðulum. Af þeim voru níu í ábúð og sáust í þeim 40 yrðlingar eða að meðaltali 4,4 yrðlingar á hverju greni. Það er sama tala og meðalfjöldi veiddra yrðlinga á greni yfir landið í heild.

Athuganir fóru þannig fram að í fimm daga voru tvö greni vöktuð í 12 klukkustundir í senn og allt atferli manna og dýra skráð og tímasett. Önnur greni voru heimsótt í nokkur skipti í mislangan tíma eða þar til hægt var að staðfesta fjölda yrðlinga og fullorðinna dýra á greninu. Fylgst var með grenjum úr fjarlægð með notkun sjónauka og í fæstum tilfellum dvalið nærri þeim.

Flest grendýrin höfðu ekki sést áður en að minnsta kosti tvö dýr voru þekkt frá fyrri árum. Annað þeirra er hvít læða, dóttir læðu sem fylgst var með árin 2014–2018. Hún hefur fært sig milli dala í Hornbjargi og hefur haft þann vana að taka yfir tvö greni sem hún notar bæði og ganga yrðlingar hennar á milli þeirra, um það bil 600 m. Læðan sást í mars síðastliðnum á sömu slóðum en steggurinn hennar virðist nýr og sá þriðji sem hún eignast afkvæmi með frá því hún hóf búskap. Á gamla óðali hvítu læðunnar er nú par sem sást einnig til í mars, þegar þau báru steinbít alla leið frá fjöru og upp á bjarg. Það þrekvirki sýnir hversu hörð dýrin eru af sér og hversu mikið þau leggja á sig til að koma sér og sínum fyrir á góðum stað.

Fæðuleifar við greni voru ekki áberandi en á flestum grenjum sáust vængir og hræ af fýl, ritu og svartfugli (líklega langvíu og stuttnefju). Víða á bjargbrún sáust eggjaskurnir, mest af svartfugli en einnig af fýl og ritu. Á skurnunum má gjarnan sjá hvort egg hafi verið bitið af ref eða klippt í tvennt með goggi og langflest eggin sem sáust voru með merki um hið síðarnefnda, enda er mikið um hrafna sem verpa í björgunum. Það, að litlar fæðuleifar séu við greni, bendir til þess að yrðlingar séu enn ungir og að fæða sé borin inn. Það kom í ljós við athuganir því flestir yrðlinganna voru smáir, þó nokkur munur hafi verið á elstu og yngstu yrðlingunum sem sáust. Læður voru einnig gjarnan inni í grenjunum en það gera þær helst þegar yrðlingarnir eru enn litlir. Sumir yrðlingar voru þó farnir að þvælast verulega langt frá greni. Eitt par stóð í flutningum, mögulega vegna truflunar, og voru yrðlingar þeirra afar smáir. Einn þeirra var í nær þrjár klukkustundir einn á þvælingi og skældi mikið en var ekki sinnt af foreldrum, líklega vegna nærveru fólks. Athugandi var staddur í tæplega 100 m fjarlægð og tók á endanum ákvörðun um að færa yrðlinginn á nýja grenið. Sá stutti skalf, en ekki er ljóst hvort það var af ótta eða kulda. Hann tók síðan til við að éta lítinn fisk sem fannst við grenið og lagði sig eftir það. Tveimur dögum síðar sást hann að leik við gotsystkini sín og virtist við hestaheilsu. Ekki er þó mælt með að fólk bjargi yrðlingum sem það finnur á víðavangi heldur halda sig fjarri þeim og leyfa foreldrum að ljúka við flutninga og koma afkvæmum sínum í skjól. Flutningar sem þessir eru oft af völdum truflunar og því skal gefa dýrunum svigrúm til að leita skjóls á nýjum stað.

Niðurstöður athugananna sýna að refir í Hornvík og nágrenni virðast hafa komið vel undan vetri og er ábúð og tímgun með besta móti, eða 40% í austanverðri Hornvík. Ekki hefur verið eins hátt hlutfall grenja á því svæði frá árinu 2015 en enn hefur stofninn ekki náð sér frá því sem var fyrir hrunið árið 2014. Enn kemur á óvart hversu fá hvít dýr virðast þrífast á svæðinu en afföll hvítra yrðlinga virðast mun hærri en þeirra mórauðu. Miðað við fjölda hvítra dýra sem sjást sem yrðlingar ættu að vera fleiri fullorðin dýr af hvíta litarafbrigðinu en raun ber vitni. Þetta þarf þó að skoða betur út frá gögnum sem hafa safnast á undanförnum tveimur áratugum. Erfiðara er að skoða afföll mórauðra yrðlinga og því betra að nota heildarafföll til að meta lífslíkur þeirra.

Í lok sumars verður kannað hvernig yrðlingum frá sumrinu hefur reitt af. Ljóst er að fæðuskilyrði eru betri en á síðasta ári og flest óðul hafa stækkað svo meiri möguleikar eru fyrir foreldrana að afla fæðu en áður, þegar þrengra var um dýrin. Árið 2020 virðist á þessu stigi líta út fyrir að gott fyrir refina á Hornströndum.

Leiðangursstjóri í ferðinni var Ester Rut Unnsteinsdóttir frá Náttúrufræðistofnun Íslands. Henni til aðstoðar voru Ingvi Stígsson, Birte Technau, Anni Malinen og Lucía Raba Tortosa. Vegna Covid-19 faraldursins komust ekki aðrir sem gert hafði verið ráð fyrir, í ferðina en að jafnaði eru sex aðstoðarmenn sem sjá um að vakta þrjú greni og skrá atferli refa og ferðamanna.