Stuttnefja (Uria lomvia)

Útbreiðsla

Stuttnefja verpur allt í kringum norðurhvelið og er útbreiðsla hennar norðlægari en langvíu. Stuttnefjur sjást lítið á grunnslóð yfir veturinn en íslenskir fuglar dvelja sumir við landið en aðrir halda vestur fyrir Grænland; eins koma hingað fuglar úr norðri á veturna (Frederiksen o.fl. 2016).

Stofnfjöldi

Íslenski stuttnefjustofninn var síðast metinn 2006−2008 og reyndist þá 326.800 pör og hafði þá fækkað um 43% frá fyrri talningum um 1985 (Arnþór Garðarsson o.fl., í prentun). Mest var fækkunin suðvestanlands og á Langanesi. Varpútbreiðslan er í megindráttum sú sama og hjá langvíu (sjá kort), en langstærsti hluti stofnsins verpur á Vestfjörðum, þ.e. í björgunum við Hornvík (184.000 pör) og í Látrabjargi (118.000 pör). 

Válistaflokkun

VU (í nokkurri hættu)

ÍslandEvrópuválistiHeimsválisti
VU LC LC

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 13,04 ár
Tímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1985-2024

Stuttnefjum fækkaði um 44% milli talninga 1983–1986 og 2006–2008 eða sem samsvarar um 2,64% á ári (Arnþór Garðarsson o.fl. 2019). Athuganir á sniðum í völdum björgum 2009–2023 sýna hins vegar ýmist fækkun eða fjölgun í mismunandi byggðum (Yann Kolbeinsson o.fl. 2023). Ef gert er ráð fyrir að breytingar á sniðum endurspegli breytingar í allri byggðinni fæst að stuttnefju hefur fjölgað um ~0,4% á ári milli 2009-2023 (Yann Kolbeinsson o.fl. 2023, Náttúrustofa Norðausturlands, óbirt gögn). Séu þessi tvö tímabil (1983-2008 og 2009-2023) tekin saman hefur stuttnefju fækkað um að meðaltali 1,3% á ári sem myndi samsvara tæplega 40% fækkun á viðmiðunartímabilinu (1985-2024) og er stuttnefja því flokkuð sem tegund í nokkurri hættu (VU, A4abc).

Viðmið IUCN: A4ab

A4. Fækkun í stofni ≥30% á einhverju 10 ára tímabili eða sem nemur þremur kynslóðum, hvort sem er lengra (í allt að 100 ár í framtíðinni) og verður tímabilið að ná bæði til fortíðar og framtíðar OG þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt eftirtöldum atriðum:
(a) beinni athugun,
(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni,
(c) samdrætti á dvalar- eða varpsvæði, útbreiðslusvæði og/eða hnignun búsvæðis.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Stuttnefja var flokkuð sem tegund í nokkurri hættu (VU).

Válisti 2018: Stuttnefja var flokkuð sem tegund í hættu (EN).

Staða á heimsvísu

Stuttnefja er ekki metin í hættu á Evrópu- eða heimsválista þar sem hún er mjög útbreidd og virðist stofninn vera í vexti á heimsvísu (BirdLife International 2018). Stuttnefju hefur þó fækkað á undanförnum áratugum í austurhluta heimkynna sinna við Atlants­haf; á Íslandi, víða á Grænlandi, Svalbarða og í Noregi. Hún hefur þó ekki enn verið sett á alþjóð­lega válista en var skráð sem tegund í nokkurri hættu (VU) hér á landi árið 2000 (Náttúrufræðistofnun Íslands 2000). Nýlegar rannsóknir á fuglum með dægurrita sýna að fuglar frá þessum fækkunarsvæðum hafa vetursetu við Ísland og V-Grænland en fuglar frá varpsvæðum með stöðuga stuttnefjustofna eins og á NV-Grænlandi og í Kanada, hafa vetursetu undan ströndum Kanada (Frederiksen o.fl. 2016).

Verndun

Stuttnefja er friðuð samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Á takmörkuðum svæðum, þar sem eggja- eða ungataka stuttnefju taldist til hefðbundinna hlunninda 1. júlí 1994, skulu friðunarákvæði laga nr. 64/1994 ekki vera til fyrirstöðu því að veiðirétthafi megi nytja þau hlunnindi eftirleiðis.

Á takmörkuðum svæðum, þar sem veiði fullvaxinna stuttnefju í háf töldust til hlunninda 1. júlí 1994, skulu friðunarákvæði laga nr. 64/1994 ekki vera til fyrirstöðu því að veiðirétthafi megi nytja þau hlunnindi eftirleiðis. Veiðar þessar hefjist ekki fyrr en 1. júlí og ljúki eigi síðar en 15. ágúst.

Samkvæmt reglugerð 765/2017 er heimilt að veiða stuttnefju frá 1. september til 25. apríl.

Mikilvæg svæði

Þrjú íslensk stuttnefjuvörp eru flokkuð sem alþjóðlega mikilvæg og nær allur stofninn (99%) verpur á mikilvægum fuglasvæðum (sjá töflu).

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 ii: heimsstofn/global 73.333 pör/pairs 
(Wetlands Int. 2016)

B1 ii: N-Atlantshaf = 28.667 pör/pairs (Wetlands Int. 2016)

Töflur

Mikilvægar stuttnefjubyggðir á Íslandi – Important colonies of Uria lomvia in Iceland.*

Svæði
Area
Svæðisnúmer
Area code
Árstími
Season
Fjöldi (pör)
Number (pairs)
Ár
Year
% af íslenskum stofni
% of Icelandic popul.
Alþjóðlegt mikilvægi
International importance
Látrabjarg  SF-V_13 B 118.034 2006–2007 35,8 A4ii, A4iii, B1ii
Ritur SF-V_31 B 2.482** 2007 0,8  
Hælavíkurbjarg, Hornbjarg SF-V_35, 36 B 183.738 2007 55,7 A4ii, A4iii, B1ii
Drangey SF-N_2 B 12.666 2007 3,8 A4iii
Grímsey út af Eyjafirði SF-N_8 B 4.054 2007 1,2  
Skoruvíkurbjarg SF-N_13 B **2.484 2007 0,8  
Önnur mikilvæg svæði
Other important areas
  B 3.377   1,0  
Alls–Total     326.835   99,0  
*byggt á Arnþór Garðarsson o.fl. 2019.
**12.000 pör 1985

Myndir

Heimildir

Arnþór Garðarsson, Guðmundur A. Guðmundsson og Kristján Lilliendahl 2019. Svartfugl í íslenskum fuglabjörgum 2006–2008. Bliki 33: 35–46.

Birdlife International 2015. European red list of birds. Luxembourg: Official publication of the European communities. http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/erlob/EuropeanRedListOfBirds_June2015.pdf [skoðað 20.10.2016].

BirdLife International (2018). Species factsheet: Thick-billed Murre Uria lomvia. Downloaded from https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/thick-billed-murre-uria-lomvia [skoðað 26.03.2025].

Frederiksen, M., S. Descamps, K.E. Erikstad, A.J. Gastone, H.G. Gilchrist, D. Grémillet, K.L. Johansen, Y. Kolbeinsson, J.F. Linnebjerg, M.L. Mallory, L.A. McFarlane Tranquilla, F.R. Merkela, W.A. Montevecchi, A. Mosbech, T.K. Reiertsen, G.J. Robertson, H. Steen, H. Strøm og T.L. Thórarinsson 2016. Migration and wintering of a declining seabird, the Thick-billed Murre Uria lomvia, on an ocean basin scale: Conservation implications. Biological Conservation 200: 26–35.

Náttúrufræðistofnun Íslands 2000. Válisti 2: fuglar. Reykjavík: Náttúrufræðistofnun Íslands.

Wetlands International 2016. Waterbird Population Estimates. http://wpe.wetlands.org/search [skoðað 26. nóvember 2016].

Yann Kolbeinsson, Snæþór Aðalsteinsson, Þorkell Lindberg Þórarinsson, Brynjúlfur Brynjólfsson, Cristian Gallo, Hálfdán Helgi Helgason, Jón Einar Jónsson, Rodrigo A. Martínez Catalán, Róbert Arnar Stefánsson og Sindri Gíslason. Vöktun bjargfuglastofna á Íslandi 2020-2022 (2023). Skýrsla unnin fyrir umhverfisstofnun (NNA-2304). https://nna.is/wp-content/uploads/2023/10/2304-Bjargfuglavoktun-2020-2022.pdf

Höfundur

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018

Aldís Erna Pálsdóttir mars 2025

Ríki (Kingdom)
Dýr (Animalia)
Fylking (Phylum)
Seildýr (Chordata)
Flokkur (Class)
Fuglar (Aves)
Ættbálkur (Order)
Strandfuglar (Charadriiformes)
Tegund (Species)
Stuttnefja (Uria lomvia)

English Summary

Uria lomvia is a common, but rapidly declining breeding bird in Iceland with 327,000 pairs; three colonies are of international importance (≥10,000 pairs) and all the population breeds within IBAs.

Icelandic Red list 2025: Vulnerable (VU, A4ab).