
Útbreiðsla
Kjói verpur á norðlægum slóðum allt í kringum hnöttinn. Hér verpur hann víða, yfirleitt í stökum pörum en sums staðar mjög þétt, þannig að unnt er að tala um byggðir. Kjóinn er alger farfugl sem dvelst sunnarlega í S-Atlantshafi að vetrarlagi (Sölvi Rúnar Vignisson o.fl. 2015).
Stofnfjöldi
Kjóastofninn var metinn gróflega upp úr 1970 og þá talinn 4.000−12.000 pör (Bengtson og Owen 1973) og hafa þær tölur verið settar fram með ýmsum hætti síðan. Takmarkaðar athuganir benda eindregið til þess að kjóum hafi fækkað á mikilvægum varpstöðvum, t.d. á Úthéraði (Halldór Walter Stefánsson 2022), en þar var stofninn metinn um 1.300 pör árið 2000 (Guðmundur A. Guðmundsson o.fl. 2001). Athuganir á Mýrum frá 2006 benda til hins sama en þar hefur kjóum fækkað um ~0.5% árlega (Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn). Mófuglatalningar á Norðausturlandi sýna að kjóa hefur fækkað um 14% frá árinu 2013 og milli 40-50% frá árinu 2009 á Austurlandi, þó fækkunin sé í hvorugu tilfellinu tölfræðilega marktæk (Yann Kolbeinsson o.fl. 2023, Áslaug Lárusdóttir o.fl. 2023). Sandsílastofninn við Suðurland hrundi árið 2005 (Kristján Lilliendahl o.fl. 2013) og hefur það haft mikil áhrif á varp margra fuglategunda, þar á meðal kjóa sem t.d. urpu lítið eða ekkert við Markarfljót 2008−2014, þótt fuglarnir hafi mætt á óðul sín (Kristinn Haukur Skarphéðinsson o.fl. 2014).
Dreifing og þéttleiki eftir vistlendum: Kjói er strjáll varpfugl um allt land (sjá kort). Varpþéttleiki er mestur í mosavist á láglendi (1,1 par/km²) þar sem finna má 29% varpstofnsins og í mýravistum á hálendi (0,3 pör/km²) þar sem um 10% stofnsins verpa og eru það mikilvægustu búsvæðin. Reiknuð stofnstærð er 11.000 pör og eru 8.600 þeirra á láglendi (78%). Um 23% kjóastofnsins gætu orpið innan mikilvægra fuglasvæða (sjá töflu 2). Tekið skal fram að þetta mat byggir mjög lítið á mælingum úr þéttustu varpsvæðum kjóans.
Válistaflokkun
EN (tegund í hættu)
Ísland | Evrópuválisti | Heimsválisti |
---|---|---|
EN | EN | LC |
Forsendur flokkunar
Kynslóðalengd (IUCN): 11,45 ár
Tímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 2005-2039
Kjóastofninn á Íslandi hefur aldrei verið vel þekktur en ljóst er að kjóum hefur fækkað mikið á sumum lykilvarpstöðvum eins og á Mýrum, en miklu minna af kjóa varp þar á árunum 2006–2024 heldur en á árunum 1991–1995 (Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn) en tölulegar upplýsingar eru þó aðeins til fyrir seinna tímabilið. Kjóinn er langlífur fugl og er því viðmiðunartímabilið mjög langt. Til að reikna stofnþróun kjóa yfir tímabilið var notast við vegið meðaltal úr talningum af Mýrunum, Austurlandi, Húsey og Norðausturlandi þar sem árleg breyting er margfölduð með hlutfallslegum fjölda fugla sem taldir voru í upphafi. Sýndu þessir útreikningar að kjóa hefur fækkað um 2,6% á ári að meðaltali sem myndi samsvara 50-60% fækkun yfir viðmiðunartímabilið (2005-2039). Kjói er því flokkaður sem tegund í hættu (EN, A2ab).
Viðmið IUCN: A4abc
A4. Fækkun í stofni ≥50% á einhverju 10 ára tímabili eða sem nemur þremur kynslóðum, hvort sem er lengra (í allt að 100 ár í framtíðinni) og verður tímabilið að ná bæði til fortíðar og framtíðar OG þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt eftirtöldum atriðum:
(a) beinni athugun,
(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni,
(c) samdrætti á dvalar- eða varpsvæði, útbreiðslusvæði og/eða hnignun búsvæðis.
Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)
Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)
Eldri válistar
Válisti 2000: Kjói var ekki í hættu (LC).
Válisti 2018: Kjói var í hættu (EN).
Verndun
Kjói er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.
Samkvæmt reglugerð 456/1994 er heimilt að veiða kjóa í og við friðlýst æðarvarp á tímabilinu 15. apríl til 14. júlí.
Mikilvæg svæði
Úthérað er eina varpsvæði kjóa hér á landi sem gæti verið alþjóðlega mikilvægt (sjá töflu 1).
A4 ii: heimsstofn/global = 3.750 pör/pairs (BirdLife 2016)
B1 ii: Ísland = 480 pör/pairs; stofn/population: Evrópa (BirdLife 2016)
Töflur
Tafla 1: Kjóavarp á mikilvægu fuglasvæðum á Íslandi – A breeding congregation of Stercorarius parasiticus in an important bird area in Iceland.*
Svæði Area | Svæðisnúmer Area code | Árstími Season | Fjöldi (pör) Number (pairs) | Ár Year | % af íslenskum stofni % of Icelandic popul. | Alþjóðlegt mikilvægi International importance |
---|---|---|---|---|---|---|
Úthérað | VOT-A_3 | B | 1.300 | 2000 | 17,3 | B1ii |
*byggt á Guðmundur A. Guðmundsson o.fl. 2001. |
Tafla 2: Reiknaður fjöldi kjóa sem gæti orpið á þeim mikilvægu fuglasvæðum þar sem >1% íslenska stofnsins er að finna – Calculated number of breeding Stercorarius parasiticus within important bird areas with >1% of the Icelandic population.*
Svæði Area | Svæðisnúmer Area code | Árstími Season | Fjöldi (pör) Number (pairs) | Ár Year | % af íslenskum stofni % of Icelandic popul. | Alþjóðlegt mikilvægi International importance |
---|---|---|---|---|---|---|
Borgarfjörður–Mýrar–Löngufjörur | FG-V_10 | B | 113 | 2016 | 1,0 | B1i, B2 |
Laxárdalsheiði | VOT-V_3 | B | 183 | 2016 | 1,7 | A4iii, B1i, B2 |
Arnarvatnsheiði | VOT-N_1 | B | 220 | 2016 | 2,0 | A4i, A4iii, B1i, B2 |
Skagi | VOT-N_5 | B | 147 | 2016 | 1,3 | B1i, B2 |
Melrakkaslétta | FG-N_4 | B | 326 | 2016 | 3,0 | B1i, B2 |
Suðurlandsundirlendi | VOT-S_3 | B | 959 | 2016 | 8,7 | B1i, B2 |
Önnur mikilvæg svæði Other important areas |
B | 579 | 2016 | 5,3 | ||
Alls–Total | 2.527 | 23,1 | ||||
*byggt á Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn/unpublished data. |
Myndir



Heimildir
Áslaug Lárusdóttir, Erlín Emma Jóhannsdóttir, Guðrún Óskarsdóttir, Halldór Walter Stefánsson, Hálfdán Helgi Helgason, Jóhann Finnur Sigurjónsson, Kolbrún Þóra Sverrisdóttir, Kristín Ágústsdóttir og Margrét Gísladóttir (2023). Náttúrustofa Austurlands, ársskýrsla 2023. Sótt 3. Mars 2025 af: https://drive.google.com/file/d/1GTiIzOzIdq3ng4ZeYPCvUJDEE2pP4huw/view
Bengtson, S.-A. og D.F. Owen 1973. Polymorphism in the Arctic Skua Stercorarius parasiticus in Iceland. Ibis 115: 87–92.
BirdLife International (2021) European Red List of Birds. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Guðmundur A. Guðmundsson, Guðmundur Guðjónsson, Sigurður H. Magnússon, Kristbjörn Egilsson, Halldór Walter Stefánsson og Kristinn Haukur Skarphéðinsson 2001. Kárahnjúkavirkjun: áhrif breytinga á vatnafari Jökulsár á Dal og Lagarfljóts á gróður, fugla og seli. Náttúrufræðistofnun Íslands, NÍ-01005. Reykjavík: Náttúrufræðistofnun Íslands. http://utgafa.ni.is/skyrslur/2001/NI-01005.pdf [skoðað 30.4.2018].
Halldór W. Stefánsson, Skarphéðinn G. Þórisson, & Kristín Ágústsdóttir. (2022). Fuglarannsóknir á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar 2004-2020. Náttúrustofa Austurlands, skýrsla unnin fyrir Landsvirkjun (NA-210214).
Kristinn Haukur Skarphéðinsson, Svenja N.V. Auhage og Guðmundur A. Guðmundsson 2014. Bakkafjöruvegur: vöktun á fuglalífi 2007−2014. Náttúrufræðistofnun Íslands, NÍ-14008. Garðabær: Náttúrufræðistofnun Íslands. http://utgafa.ni.is/skyrslur/2014/NI-14008.pdf [skoðað 30.4.2018].
Kristján Lilliendahl, Erpur S. Hansen, Valur Bogason, Marinó Sigursteinsson, Margrét L. Magnúsdóttir, Páll M. Jónsson, Hálfdán H. Helgason, Gísli J. Óskarsson, Pálmi F. Óskarsson og Óskar J. Sigurðsson 2013. Viðkomubrestur lunda og sandsílis við Vestmannaeyjar. Náttúrufræðingurinn 83: 65–79.
Yann Kolbeinsson, Snæþór Aðalsteinsson, Árni Einarsson, Aðalsteinn Örn Snæþórsson, & Þorkell Lindberg Þórarinsson. (2023). Ástand fuglastofna í Þingeyjarsýslum 2021-2023. Sótt 3. Mars 2025 af: https://nna.is/wp-content/uploads/2024/01/2306-Fuglavoktun-2021-2023.pdf
Sölvi Rúnar Vignisson, Gunnar Þór Hallgrímsson og Yann Kolbeinsson 2015. Migration of the Icelandic Arctic Skua Stercorarius parasiticus. Veggspjald kynnt á 2nd World Seabird Conference, 26.–30. október 2015, Höfðaborg, S-Afríku.
Höfundur
Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018
Aldís Erna Pálsdóttir mars 2025
- Tegund (Species)
- Kjói (Stercorarius parasiticus)
English Summary
Stercorarius parasiticus population in Iceland is estimated 11,000 pairs, based on measured densities in different habitat types and known and probable distribution. Approx. 23% of the birds may nest in IBAs designated for other species. The population is poorly known, but numbers have declined drastically in some key breeding areas since the turn of the century.
Icelandic Red list 2025: Endangered (EN, A4abc), uplisted from Least concern (LC) in 2000.